Upośledzenie funkcji układu krwiotwórczego i związane z nim objawy to jedno z najczęstrzych powikłań stosowania chemioterapii. Może przebiegać zarówno bezobjawowo, jak i z konsekwencjami zagrażajcymi życiu. Ryzyko wystąpienia i stopień nasilenia pancytopenii ( obniżona liczba leukocytów, erytrocytów i płytek krwi) zależy od rodzaju oraz dawki chemioterapii.
Z pancytopenią wywołanej chemioterapią wiąże się termin NADIRu – to okres najbardziej nasilonej cytopenii, występujący zazwyczaj między 8. a 14. dniem od podania chemioterapii. Po tym czasie następuje regeneracja szpiku kostnego.
Morfologię krwi obwodowej wykonuj tak często, jak zaleci lekarz lub w momencie pojawienia się objawów opisanych poniżej.
PAMIĘTAJ!
Zgłaszając się do kontroli lub na przetoczenia, noś ze sobą numer PESEL oraz dokument potwierdzający Twoją grupę krwi.
W przypadku leukopenii oraz gorączki 38 stopni lub duszności, bólu w klatce piersiowej, wymiotów, biegunki czy złego samopoczucia natychmiast zgłoś się do lekarza lub SOR.
W przypadku pojawienia się krwawienia, objawów skazy płytkowej na skórze natychmiast zgłoś się do lekarza lub na SOR; jeśli przyjmujesz heparynę drobnocząsteczkową (Clexane, Neoparin), natychmiast ją odstaw.
WAŻNE PARAMETRY NA WYNIKU MORFOLOGII KRWI OBWODOWEJ
WBC – całkowita liczba leukocytów (krwinek białych)
NEUT – całkowita liczba neutrofilów
HGB – stężenie hemoglobiny
PLT – całkowita liczba płytek krwi
NIEDOKRWISTOŚĆ
Niedokrwistość, inaczej anemia, oznacza spadek stężenia hemoglobiny (Hgb) poniżej wartości uznanej za prawidłową, a tym samym poniżej wartości umożliwiającej prawidłowe utlenowanie krwi.
Stopień nasilenia niedokrwistości Stężenie hemoglobiny
łagodna 10 g/dl – norma
umiarkowana 8 g/dl – 10g/dl
ciężka poniżej 8 g/dl
W przypadku chorób hematologicznych spowodowana jest:
- naciekiem nowotworowym szpiku kostnego, jego włóknieniem lub aplazją;
- stosowaniem chemioterapii lub radioterapii;
- nasilonym niszczeniem erytrocytów (czerwonych krwinek krwi) – hemoliza lub hipersplenizm;
- niedoborem żelaza witaminy B12 lub kwasu foliowego w przebiegu chorób przewlekłych.
Objawy:
- może przebiegać bezobjawowo;
- bladość skóry, spojówek i śluzówek jamy ustnej;
- tachykardia – szybsze bicie serca, kołatania serca;
- tachypnoe – przyspieszony oddech;
- zawroty głowy;
- ogólne osłabienie;
- zła tolerancja wysiłku;
- omdlenia;
- ból w klatce piersiowej o różnym charakterze.
Leczenie:
- przetoczenie preparatu krwinek czerwonych – wskazane u pacjentów u których stwierdzono stężenie hemoglobiny poniżej 8g/dl; u osób starszych lub przy znacznie nasilonych objawach przy wyższym stężeniu hemoglobiny
- podanie czynników stymulujących erytropoezę – efekt pojawia się dopiero po kilku tygodniach;
- podanie preaparatów żelaza witaminy B12 lub kwasu foliowego.
Co możesz zrobić sam:
- unikaj gwałtownej zmiany pozycji, np. gwałtownego wstawania – mogą wystąpić nagłe zawroty głowy i utrata równowagi;
- stosuj dietę bogatą w czerwone mięso – pamiętaj, że żelazo zawarte w produktach roślinnych jest źle przyswajalne przez organizm (barszcz, soki, szpinak);
- wszelkie preparaty żelaza i witamin stosuj po konsultacji z lekarzem;
- preparaty zielarskie lub sprzedawane w sklepach internetowych są przeciwwskazane!
LEUKOPENIA (A W SZCZEGÓLNOŚCI NEUTROPENIA)
Leukopenia to spadek ogólnej liczby leukocytów (czyli białych krwinek; WBC), będących barierą przed zakażeniami.
Leukocyty dzielimy na dwie frakcje: neutrofile biorące udział w obronie organizmu przed infekcjami bakteryjnymi i grzybiczymi, oraz limfocyty chroniące przed infekcjami wirusowymi. Stąd w przypadku leukopenii powikłaniem są przede wszystkim infekcje, w tym ze strony drobnoustrojów bytujących na naszej skórze, w przewodzie pokarmowym czy układzie oddechowym w warunkach fizjologicznych.
Początek obniżania się liczby leukocytów następuje zazwyczaj po 6-12 dniach od pierwszego dnia chemioterapii, ustępuje zaś zazwyczaj po 1-10 dniach. Czas trwania i nasilenie leukopenii jest sprawą indywidualną, bardzo trudno jest przewidzieć, u którego chorego i po jakim leczeniu będzie większy spadek wartości.
Po chemioterapii szczególnie niebezpiecznym jest spadek liczby neutrofilii (NEUTR), czyli tzw. neutropenia.
Stopień nasilenia neutropenii. Liczba neutrofili.
łagodna 1500/ul – norma
umiarkowana 1000/ul – 1500/ul
ciężka 500/ul – 1000/ul
zagrażająca życiu poniżej 500/ul
W przypadku chorób hematologicznych spowodowana jest:
- naciekiem nowotworowym szpiku kostnego, jego włóknieniem lub aplazją;
- stosowaniem chemioterapii i radioterapii.
Objawy:
- może przebiegać bezobjawowo;
- gorączka 38 st Celsjusza i powyżej; zwana gorączką neutropeniczną.
W przypadku gorączki neutropenicznej z obecnością zakażenia bakteryjnego/grzybiczego lub wirusowego możliwe objawy to m.in:
- spadek ciśnienia tętniczego krwi, a co za tym idzie znaczne osłabienie, zawroty głowy;
- zaburzenia oddawania moczu (dolegliwości bólowe, spadek ilości oddawanego moczu);
- duszność i kaszel, zaostrzenie astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc;
- dolegliwości bólowe w klatce piersiowej (uporczywe kłucie, nasilające się na wdechu);
- zaostrzenie niewydolności serca.
W okresie leukopenii istnieje ryzyko infekcji zaczynając od przeziębienia, poprzez cięzkie zapalenia płuc czy dróg moczowych, aż po wstrząs septyczny.
Leczenie:
- krótkodziałające i długodziałające czynniki wzrostu – przy ich stosowaniu mogą wystąpić silne bóle kostne;
- w przypadku gorączki neutropenicznej konieczna pilna konsultacja lekarska i hospitalizacja z zastosowaniem dożylnej szerokospektralnej antybiotykoterapii.
Co możesz zrobić sam:
- przede wszystkim unikaj przebywania w dużych skupiskach ludzkich (środki transportu miejskiego, kościoły , sklepy, szkoły, kina, przedszkola, teatry, sale koncertowe), unikanie osób przeziębionych, w tym nawet członków własnej rodziny i dzieci;
- używaj maseczki chirurgicznej (nie chroni w 100% przed zakażeniem, musi być często zmieniana!);
- przestrzegaj zasad higieny osobistej: częsty prysznic całego ciała, zmiana ubrania, piżamy, pościeli, dokładne myj ręce po skorzystaniu z toalety i nie tylko, utrzymuj higienę jamy ustnej poprzez częste mycie zębów, płukanie chlorheksydyną
- utrzymuj dietę ubogobakteryjną z wykluczeniem mleka, jogurtów, kefirów, surowych soków, surowych warzyw i owoców, śledzi; możesz jeść serki homogenizowane, soki z kartonu (świeżo otwarte), potrawy gotowane, potrawy z mikrofalówki.
TROMBOCYTOPENIA
Trombocytopenia, czyli inaczej małopłytkowość oznacza spadek liczby płytek krwi (PLT). Odpowiadają one przede wszystkim za prawidłowy proces krzepnięcia krwi.
Stopień nasilenia małopłytkowości. Liczba płytek krwi.
łagodna 75 tys/ul – norma
umiarkowana 50 tys/ul – 75 tys/ul
ciężka 20 tys/ul – 50 tys/ul
zagrażająca życiu poniżej 20 tys/ul
W przypadku chorób hematologicznych spowodowana jest:
- naciekiem nowotworowym szpiku kostnego, jego włóknieniem lub aplazją;
- stosowaniem chemioterapii i radioterapii;
- zwiększonym usuwaniem płytek krwi (mechanizm immunologiczny np. przeciwciała anty-HPA lub nieimmunologiczny np. DIC).
Objawy:
- może przebiegać bezobjawowo;
- wybroczyny lub podbiegnięcia krwawe na skórze lub śluzówkach jamy ustnej,
- krwawienia z błon śluzowych jamy ustnej;
- łatwość siniaczenia się;
- w przypadku krwawienia do przewodu pokarmowego – fusowate wymioty, ciemne zabarwienie stolca, żywa krew w stolcu;
- pojawienie się krwi w moczu;
- w przypadku krwawienia do centralnego systemu nerwowego (mózgu) – silne bóle głowy i zawroty głowy, nudności, wymioty, wzrost ciśnienia tętniczego krwi z jednoczasowym spadkiem wartości tętna.
Leczenie:
- przetoczenie preparatu krwinek płytkowych – wskazane u pacjentów u których stwierdzono objawy skazy krwotocznej; profilaktycznie bez objawów skazy poniżej 20 000/ul;
- w przypadku małopłytkowości o podłożu immunologicznym – podanie glikokortykosterodów oraz preparatów immunoglobulin.
Co możesz zrobić sam:
- obserwuj się (skóra całego ciała, śluzówki jamy ustnej);
- za wszelką cenę unikaj urazów;
- w przypadku pojawienia się objawów udaj się do najbliższego szpitala w okolic Twojego miejsca zamieszkania.
Tekst opracowany przez dr Sylwię Bartyzel.
