Leczenie chłoniaków oparte jest  w większości przypadków na dwóch rodzajach leków: cytostatykach (czyli lekach wchodzących w skład chemioterapii) i lekach biologicznych – immunoterapii. Cytostatyki uszkadzają wszystkie komórki ulegające podziałom, zarówno te nieprawidłowe czyli nowotworowe jak i zdrowe komórki organizmu.
Z uszkodzenia tych drugich wynikają działania niepożądane, czyli efekty uboczne chemioterapii.

Poniżej opisano najczęstsze działania niepożądane leków stosowanych w terapii chłoniaków.

PAMIĘTAJ!

Dbaj o kondycję fizyczną w trakcie leczenia.
Przy złym samopoczuciu, staraj się nie leżeć w łóżku, a raczej siedzieć w fotelu, poruszać się po domu i wykonywać ćwiczenia oddechowe.
Działania niepożądane chemioterapii można odwrócić.

NUDNOŚCI I WYMIOTY

Podział:

  • ostre – występujące w pierwszych 24 godzinach od rozpoczęcia chemioterapii
  • późne – występujące po 24 godzinach, utrzymujące się do zwykle do 6 dni po
  • „przepowiadające” – uwarunkowane psychogennie, występują przed podaniem chemioterapii

Nie można z całą pewnością stwierdzić u kogo objawy będą dłuższe i bardziej uciążliwe. Do czynników od których to zależy należą:

  • czynniki osobnicze tj. jak wiek, płeć, choroba lokomocyjna lub alkoholowa w wywiadzie;
  • zastosowanie leczenia p/wymiotnego
  • rodzaj i dawka zastosowanych leków w trakcie chemioterapii
RyzykoCzęstośćLeki
wysokie>90%cisplatyna
cyklofosfamid >1500mg/m2
dakarbazyna [ABVD]
doskorubicyna >60mg/m2
isfosfamid >2000mg/m2
połączenie antracyklin i cyklofosfamidu [R-CHOP]
średnie30% – 90%bendamustyna
cyklofosfamid <1500mg/m2
cytarabina >200mg/m2
daunorubicyna, doksorubicyna <60mg/m2
oksaliplatyna
niskie10% – 30%brentuksymab
doksorubicyna liposomalna
etopozyd
gemcytabina
mitoksantron
minimalne<10%bleomycyna
fludarabina
niwolumab
obinutuzumab
rytuksymab
winkrystyna

Leczenie:

  • antagoniści 5-HT3 (np ondansetron)
  • glikortykosterydy (deksametazon lub metyloprednizolon)
  • antagoniści receptorów dopaminowych (metoklopramid)
  • leki p/histaminowe
  • pochodne benzodizepin (np lorafen)

Co możesz sam zrobić:

  • zjedz rano lekkostrawne śniadanie składające się głównie z pokarmów płynnych, bezmlecznych;
  • staraj się żeby posiłki były niesłone, nieostre, niezbyt gorące lub zimne;
  • jedz mniej a częściej;
  • unikaj intensywnych zapachów;
  • staraj się odwrócić swoją uwagę od leczenia – np. czytaj książki, czasopisma w trakcie wlewu leków, rozmawiaj, oglądaj telewizji.

U 70%-80% chorych leczenie przebiega bez konieczności stosowania leków p/wymiotnych.

ZAPALENIE JAMY USTNEJ

W trakcie leczenia chemioterapii  dochodzi do uszkodzenia zdrowych komórek. Najszybciej jest to widoczne w przypadku szybkodzielących się komórek. Należą do nich komórki śluzówek przewodu pokarmowego.

Cytostatyki, po których najczęściej występuje zapalenie jamy ustnej:

  • metotreksat;
  • etopozyd;
  • winbalstyna
  • cytarabina;
  • antracykliny;
  • leki alkilujące.

Najczęściej pierwsze objawy są widoczne po ok 5-10-ciu dniach od rozpoczęcia chemioterapii i należą do nich:

  • ból;
  • suchość jamy ustnej (kserostomia);
  • zaburzenia smaku;
  • trudności w połykaniu;
  • zaczerwienienie, obrzęk aż do owrzodzeń błony śluzowej, które mogą krwawić.

Leczenie:

  • w przypadku kserostomii – częste przyjmowanie płynów;
  • ssanie kostek lodu;
  • spożywanie mrożonych owoców;
  • stosowanie preparatów z mucyną;
  • w przypadku znacznych dolegliwości bólowych – leczenie p/bólowe miejscowe lub systemowe (np. opioidy);
  • częste płukanie jamy ustnej benzydaminą lub chlorheksydyną;
  • w przypadku objawów zakażenia – leczenie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Co możesz zrobić sam:

  • utrzymuj właściwą higienę jamy ustnej – dokładnie myj zęby i całą jamę ustną, stosuj nici dentystyczne, czyść i zdejmuj na noc protezy zębowe, płucz jak najczęściej jamę ustną roztworem chlorheksydyny;
  • przed rozpoczęciem leczenia systemowego wskazana jest sanacja całej jamy ustnej;
  • zaprzestań picia alkoholu i palenia papierosów;
  • jedz posiłki lekkostrawne – unikaj intensywnych smaków i przypraw (ostrych, słonych, kwaśnych, słodkich) oraz gorących potraw.

BIEGUNKA

Biegunka to wydalanie powyżej 3 luźnych/płynnych stolców na dobę. Leki najczęściej ją wywołujące to metotreksat i cytarabina, a także radioterapia.

W przypadku znacznie nasilonej biegunki mogą pojawić się objawy odwodnienia do których należą:

  • tachykardia – szybkie bicie serca, kołatania serca;
  • niskie wartości ciśnienia tętniczego krwi;
  • zmniejszenie oddawanej ilości moczu;
  • suchość śluzówek i skóry.

Leczenie:

  • w przypadku niepowikłanej biegunki o niskim stopniu nasilenia (do 6 stolców na dobę) ogranicza się żywienie doustne (zwłaszcza produkty ciężkostrawne, mleczne, zawierające laktozę) raz stosuje się nawadnianie doustne;
  • w przypadku przedłużającej się biegunki lub o nasileniu powyżej 6 stolców na dobę wymagana jest hospitalizacja z dożylnym podaniem płynów i wyrównaniem zaburzeń elektrolitowych;
  • w przypadku neutropenii lub cech zakażenia stosuje się antybiotyki np. metronidazol; konieczne jest również zbadanie kału na obecność Clostridium difficile.

ZAPARCIA

Zaparcie polega na zmniejszeniu częstości wypróżnień i oddawaniu małych ilości twardego stolca, z wrażeniem niecałkowitego wypróżnienia i zwiększonym wysiłkiem w trakcie.

Mogą być spowodowane lekami (np. winblastyna i winkrystyna), a także umiejscowieniem choroby nowotworowej w obrębie jamy brzusznej i miednicy.

Leczenie:

  • przyjmowanie preparatów ułatwiających poślizg np. lactuloza lub czopków doodbytniczych

Co możesz zrobić sam:

  • stosuj dietę bogatą w błonnik, suszone owoce, kompot ze śliwek;
  • przyjmuj dużą ilość płynów.

UTRATA WŁOSÓW

Kolejnym typem komórek, które ulegają uszkodzeniu w trakcie chemioterapii są te wchodzące w skład mieszków włosowych. Wypadanie włosów zaczyna się ok 2 tygodnie po pierwszym podaniu leczenia systemowego i dotyczy okolic głowy, brwi, rzęs a także innych partii ciała.

W przypadku rozpoczęcia przerzedzania się włosów:

  • znacznie ostrzyż je;
  • stosuj miękką szczotkę do czesania;
  • myj głowę ciepłą wodą i używaj delikatnych kosmetyków.

Dla wielu pacjentów, szczególnie dla kobiet, utrata włosów jest ciężkim przeżyciem. Można je złagodzić dzięki zakupowi peruki. Poproś lekarza o wydanie stosownego wniosku do NFZ, dzięki któremu zaopatrzysz się w perukę (odbywa się to bezgotówkowo lub za niewielką dopłatą w wybranych sklepach – wybór jest olbrzymi, dzięki czemu można dobrać odpowiednią fryzurę, długość włosów, kolor itp.).

PAMIĘTAJ! PO ZAKOŃCZENIU CHEMIOTERAPII WŁOSY ODRASTAJĄ!

POLINEUROPATIA OBWODOWA

Neurotoksyczność niektórych cytostatyków powoduje uszkodzenie zwojów grzbietowych korzeni nerwowych lub nerwów obwodowych. Najczęściej wywołują ją:

  • winkrystyna, winblastyna i winorelbina;
  • pochodne platyny;
  • taksoidy.

Objawy poilneuropatii zależne są od:

  • intensywności leczenia;
  • dawki kulmulacyjnej leku;
  • czasu trwania terapii;
  • czynników osobniczych tj.: wiek, współwystępowanie cukrzycy czy nadużywanie alkoholu w wywiadzie.

Polineuropatia powoduje znaczne obniżenie jakości życia pacjenta, dlatego czasem wymagana jest redukcja dawki leku ją wywołującego. Może utrzymywać się jeszcze na długo po zakończeniu leczenia.

Do objawów polineuropatii należą:

  • mrowienie i drętwienie, początkowo obejmujące palce rąk i stóp, a następnie przemieszczające się w górę kończyn – dając tzw. objaw skarpetek i rękawiczek;
  • może jej towarzyszyć  ból, głównie kłujący lub piekący;
  • mogą wystąpić zaburzenia w ruchomości kończyn.

Leczenie:

  • w terapii najczęściej wykorzystywana jest gabapentyna i jej analog pregabalina.

DZIAŁANIE UBOCZNE LECZENIA BIOLOGICZNEGO:

RYTUKSYMAB

Toksyczność rytuksymabu występuje głównie przy pierwszym podaniu, ok 30 minut od rozpoczęcia jego infuzji i mają w większości charakter uczuleniowy. Obserwowane działania niepożądane:

  • gorączka z dreszczami;
  • nudności;
  • świąd;
  • pokrzywka;
  • bóle głowy;
  • zawroty głowy;
  • skurcz oskrzeli;
  • wodnisty katar;
  • bóle mięśni;
  • obrzęk naczynioruchowy;
  • zespół lizy guza;
  • spadek ciśnienia tętniczego krwi;
  • zaburzenia rytmu serca;
  • w dłuższej perspektywie powikłania infekcyjne i bakteryjne oraz reaktywacja wirusowego zapalenia wątroby typu B.

W premedykacji przed podaniem leku podaje się glikokrytkosteroidy, leki przeciwhistaminowe i przeciwbólowe, aby zapobiec tym powikłaniom.

BRENTUKSYMAB VEDOTIN

Do najczęstszych objawów ubocznych należą:

  • neuropatia obwodowa;
  • neutropenia;
  • osłabienie;
  • nudności;
  • wymioty;
  • biegunka;
  • kaszel.

Tekst opracowany przez dr Sylwię Bartyzel.

Rozliczenie PIT we współpracy z Instytutem Wsparcia Organizacji Pozarządowych w ramach projektu PITax.pl dla OPP.